Ben je zelfstandig maar werk je onder dezelfde voorwaarden als een werknemer? Dan kan dit zorgen voor schijnzelfstandigheid. We gaan in dit artikel dieper in op wat schijnzelfstandigheid juist inhoudt en wat de consequenties zijn binnen het Belgische systeem en voor de werkgever.

Schijnzelfstandigheid is een toch wel belangrijk begrip binnen het Belgische arbeidsrecht en voor de Belgische fiscus. Het gaat hier om situaties waarbij iemand formeel als zelfstandige werk, maar toch werkt onder dezelfde voorwaarden als een werknemer binnen het bedrijf. Dit kan worden aanzien als sociale fraude waarbij ook sancties gelden zowel voor de werkgever als de ‘werknemer’.

In België wordt een onderscheid gemaakt tussen iemand in loondienst en iemand die zelfstandig is. In de praktijk is dit vaak niet altijd duidelijk aan de hand van de overeenkomst dat iemand heeft met de onderneming.

Wat is een schijnzelfstandige?

Een schijnzelfstandige is iemand die officieel ingeschreven staat als zelfstandige, maar in realiteit een arbeidsrelatie heeft dat sterk lijkt op loondienst. Dit heeft als gevolg dat de zelfstandige aan controle van de opdrachtgever, waarbij er sprake is van hiërarchische controle.

De schijnzelfstandige heeft in dit geval weinig autonomie over de werkuren, plaats van tewerkstelling, de methodes en noem maar op. De Belgische overheid ziet dit niet graag aangezien dit een vorm van sociale fraude is, aangezien dit een poging is om sociale bijdragen te ontwijken.

Wat valt onder schijnzelfstandigheid?

Schijnzelfstandigheid kan verschillende vormen aannemen. Hieronder gaan we de meest voorkomende zaken vermelden, vermijd elementen zoals:

• De zelfstandige heeft weinig autonomie/vrijheid en het werk gebeurt onder een hiërarchische controle van de werkgever of opdrachtgever.
• De schijnzelfstandige ontvangt een vast maandloon of vaste vergoeding in plaats van een vergoeding per opdracht.
• De schijnzelfstandige maakt gebruikt van het materiaal van de opdrachtgever en geen eigen werkmateriaal.
• De schijnzelfstandige werkt onder 1 werkgever waardoor er geen economisch risico is. Hierdoor heeft hij ook niet de vrijheid om meerdere opdrachtgevers te hebben.

Waarom is schijnzelfstandigheid verboden?

De sociale zekerheid ziet schijnzelfstandigheid niet graag aangezien dit een vorm van sociale fraude is. Het Belgisch sociaal zekerheidsstelsel maakt immers onderscheid tussen werknemers en zelfstandige. Wanneer iemand als zelfstandige staat ingeschreven maar in realiteit een werknemer is, worden er geen juiste bijdragen aan het sociaal statuut betaald.

Dit schaadt zowel de schijnzelfstandige als het systeem zelf. De zelfstandige heeft immers geen recht op sociale bescherming zoals pensioenopbouw en werkloosheidsuitkeringen.

De overheid tracht met de regeling zowel de rechten van werknemers als de financiering van de sociale zekerheid beschermen wat niet evident is.

Wat is de boete voor schijnzelfstandigheid?

Het moment waarop de sociale inspectie schijnzelfstandigheid vaststelt kan dit grote financiële consequenties met zich meebrengen. De boete die kan worden opgelegd kan namelijk bestaan uit de terugvordering van de sociale bijdragen en daarop een forfaitaire verhoging.

Daarnaast kunnen er nog administratieve of strafrechtelijke boetes worden opgelegd. De exacte hoogte van de sanctie hangt sterk af van de ernst van de situatie en wie er allemaal betrokken is. De Belgische fiscus neemt dit zeer ernstig en kan in gevallen een bijkomende fiscale sancties opleggen.

Hoe vermijd je schijnzelfstandigheid?

Vermijden is beter dan genezen luidt het gezegde. Om het te vermijden is het belangrijk om een duidelijke scheiding te hebben tussen de rollen van de werknemer en de zelfstandige. Dit wil zeggen dat er geen hiërarchische controle of hiërarchische relatie tussen de opdrachtgever en diegene die de opdracht uitvoert.

Daarnaast moet je als zelfstandige kunnen aantonen dat je voor meerdere opdrachtgevers werkt, eigen werkmateriaal gebruikt en een economische risico draagt. Vermijd ook dat er een vast maandloon wordt afgesproken. De zelfstandige samenwerking dient te gebeuren onder de vrijheid om zelf tarieven en werkvoorwaarden te bepalen.

Wat zijn de criteria van schijnzelfstandigheid?

De criteria om schijnzelfstandigheid te bepalen zijn vastgelegd in de arbeidsrelatie wet. Hieronder worden een aantal belangrijke principes opgesomd om een echte zelfstandige te onderscheiden. Probeer onderstaande richtlijnen goed te volgen:

• Controle: Worden de opdrachten uitgevoerd onder directe toezicht van de werkgever?
• Economische organisatie: Kan de zelfstandige zelf bepalen hoe en waar het werk wordt uitgevoerd? Vindt er een wekelijkse meeting plaats?
• Economische risico: Heeft de zelfstandige reële financiële gevolgen, zowel bij winst als verlies? Heeft dit grote effect op de financiële middelen?
• Gebruik eigen werkmateriaal: Gebruikt de zelfstandige eigen werkmateriaal of hetgeen van de werkgever?

Als de bovenstaande specifieke criteria niet worden nageleefd kan het zijn dat de zelfstandige een geherkwalificeerde werknemer wordt.

Hoe vermijd ik schijnzelfstandigheid als freelancer?

Als freelancer komt de vraag vaak naar boven hoe je schijnzelfstandigheid het best vermijd. Het is namelijk zo dat er heel wat freelancers zich in een grijze zone bevinden. Het beste om dit te vermijden is om aan de voorwaarden te voldoen van iemand die als “echte” zelfstandige werkt.

• Voor meerdere opdrachtgevers werken
• Vrijheid in verband met werkschema, methodes, eigen beleid,…
• Gebruik je eigen materiaal
• Beheer je eigen financiële middelen, zoals het dragen van het ondernemingsrisico.

Door bovenstaande zaken goed te implementeren als freelancer vermijd je de kans dat je als schijnzelfstandige wordt aanzien.

Wie is aansprakelijk bij schijnzelfstandigheid?

Een zeer belangrijk gegeven is de aansprakelijkheid. In dit geval kunnen zowel de schijnzelfstandige als de werkgever aansprakelijk worden gehouden. De opdrachtgever riskeert hoge boetes en terugvordering van sociale bijdragen. De schijnzelfstandige riskeert dezelfde sancties, niet min dus. De vraag wordt uiteraard wel gesteld of diegene die op zelfstandige basis werkt actief heeft meegeholpen aan de constructie.

De administratieve commissie ter regeling van de arbeidsrelaties kan tussenbeide komen om de arbeidsrelatie te herkwalificeren.

Welke gevolgen heeft schijnzelfstandigheid voor de schijnzelfstandige?

De gevolgen kunnen zeer ingrijpend zijn. Naast het verlies van sociale bescherming, zoals pensioenrechten en ziekte-uitkeringen, kunnen er zware financiële consequenties zijn. Wanneer de arbeidsrelatie wordt geherkwalificeerd naar een arbeidsovereenkomst, moet de schijnzelfstandige mogelijk btw-aftrek terugbetalen en kan hij/zij aansprakelijk worden gesteld voor niet-betaalde sociale bijdragen.

Bovendien kan de zelfstandige geen aanspraak meer maken op voordelen uit het sociaal verzekeringsfonds voor zelfstandigen.

Wie betaalt de boete voor schijnzelfstandigheid?

Principieel is het de opdrachtgever die verantwoordelijk is voor het betalen van de boetes en terugvorderingen wanneer er sprake is van schijnzelfstandigheid. Het is immers de eerste zijn plicht om een juiste inschatting te maken van de arbeidsrelatie.

Echter wanneer de zelfstandige zelf actief mee heeft gewerkt aan de constructie kan ook de schijnzelfstandige de financiële gevolgen dragen.

Moraal van het verhaal?

Met de juiste voorbereiding en samenwerkingsovereenkomsten kan je perfect het risico op schijnzelfstandigheid inperken. Twijfel je nog? Contacteer je accountant en/of legal partner.